Sprawdź również:
Struktura piramidy populacyjnej
Piramida populacyjna składa się z kilku kluczowych elementów. W tradycyjnej, najczęściej wykorzystywanej formie, piramida populacyjna przedstawia częstości lub procentowy udział w zmiennej wieku w danej próbie lub populacji, w podziale według zmiennej płeć (rys. 1).
Rysunek 1. Piramida populacyjna przedstawiająca rozkład wieku w podziale na płeć w badanej grupie.
Choć taką formę piramidy populacyjnej spotyka się najczęściej, to wykres ten można wykorzystać również jeśli posiadane są tylko zmienne jakościowe – wtedy zmienna, której rozkład jest poddawany analizie, będzie przedstawiona w formie wykresu słupkowego, zamiast histogramu.
Jeszcze inną formą jest wykorzystanie piramidy populacyjnej w podziale na większą ilość kategorii. W takim wypadku, na wykresie pojawia się odpowiednio wiele osi, względem których prezentowane są dane. W takiej formie porównywanie histogramów lub wykresów słupkowych parami jest równie proste, jeśli jednak chcemy porównać dwie grupy, które nie sąsiadują ze sobą na wizualizacji, taka forma jest już niestety mniej czytelna (rys. 2).
Rysunek 2. Piramida populacyjna przedstawiająca wiek respondentów w podziale na 6 kategorii gospodarstw.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zapraszamy na szkolenie ST 1. Podstawy statystyki dla każdego
Interpretowanie piramidy populacyjnej
Piramida populacyjna może przyjmować różnorodne kształty, które odzwierciedlają charakterystyczne zmiany w strukturze społeczeństwa na przestrzeni lat[1]. W tym miejscu skupimy się jedynie na podstawowej interpretacji wykresu, nie zagłębiając się za bardzo w socjologiczne przyczyny i konsekwencje poszczególnych przypadków.
W europejskiej części globu, większość społeczeństw zaliczanych jest do grupy starzejących się. Widać to m.in. na piramidzie populacyjnej Polski (rys. 3), gdzie największa górna część piramidy rozszerza się, co oznacza wyższą liczbę osób starszych. To zjawisko charakterystyczne dla krajów o niskim wskaźniku dzietności i coraz większej długości życia.
Rysunek 3. Piramida populacyjna Polski w 2023 roku.
Z piramidą wyważoną mamy do czynienia, gdy istnieje względna równowaga między kolejnymi grupami wiekowymi, wyłączając naturalnie najstarszych obywateli. Takim przykładem może być Turcja (rys. 4), gdzie kolejne słupki nie odbiegają znacząco od siebie. Pokazuje to, że wskaźnik dzietności jest na stosunkowo stałym poziomie.
Rysunek 4. Piramida populacyjna Turcji w 2023 roku.
Ostatnim podstawowym typem piramid populacyjnych są oczywiście piramidy społeczeństw młodych, jakim jest m. in. Somalia (rys. 5). Szeroka podstawa piramidy i wąska góra wskazują na dużą liczbę dzieci i młodzieży oraz niższą liczbę osób starszych.
Rysunek 5. Piramida populacyjna Somalii w 2023 roku.
Oprócz problemów ze starzeniem się czy poziomem życia społeczeństwa, w piramidzie populacyjnej odbicie mogą znaleźć również sytuacje wojny czy masowej emigracji, które będą szczególnie dobrze widoczne, jeśli porównamy piramidę do lat poprzednich (rys. 6).
Rysunek 6. Piramida populacyjna Ukrainy z 2018 roku i w 2023 roku.
Powyższe porównania dotyczyły różnic w kontekście wieku. Piramida populacyjna pozwala również na porównania między grupami, którymi najczęściej będą płcie. Na dotychczasowych wizualizacjach zauważyć można było tendencję do dłuższego życia u kobiet – słupki w górnej części piramidy były dłuższe po prawej stronie wykresu. Generalnie jednak, piramidy te są raczej symetryczne.
Istnieją społeczeństwa, w których ta równowaga płciowa jest jednak zaburzona np. z powodu państwowej polityki rodzinnej. Przykładem takiej piramidy populacyjnej jest społeczeństwo Zjednoczonych Emiratów Arabskich (rys. 7).
Rysunek 7. Piramida populacyjna Zjednoczonych Emiratów Arabskich w 2023 roku.
Podsumowanie
Jeśli do powyższych analiz dodalibyśmy jeszcze ekspercką wiedzę z zakresu socjologii, demografii czy ekonomii, piramida populacyjna staje się niezastąpionym narzędziem analitycznym, które w sposób wizualny ukazuje głębokie zmiany demograficzne w strukturze społeczeństwa. Jej forma nie tylko oddaje rozkład wiekowy i płciowy populacji, lecz także odsłania istotne trendy oraz długofalowe wyzwania ekonomiczne i społeczne, jakim społeczeństwa muszą sprostać.
Równocześnie, znajduje szerokie zastosowanie również w mniejszych próbach np. klientach kupujących dany rodzaj produktu, konsumentach zaciągających kredyty w bankach, czy pracownikach zatrudnianych w danym przedsiębiorstwie.
Dzięki stałej strukturze, piramidy populacyjne mogą być łatwo ze sobą porównywane na przestrzeni czasu, co ułatwia odkrywanie pojawiających się trendów.
[1] Wykresy w niniejszym rozdziale zostały wykonane na podstawie danych z raportu 2022 Revision of World Population Prospects Organizacji Narodów Zjednoczonych https://population.un.org/wpp/
